Her bebek doğduğunda ilk yorumlardan biridir: Bebek anneye mi babaya mı daha çok çekmiş. Genelde babaya çekmiş olduğunu söylenir böyle durumlarda ki kafalarda soru işareti olmasın. Bu durum salt görüntüye bakarak bazen doğru olsa bile, bebekler anneye genetik açıdan daha fazla benzerler. Neden mi, hemen anlatıyorum.
Uzun yıllar anne ile babadan eşit miktarda DNA aldığımızı düşünüyorduk. Bunu da kromozom sayısına bakarak söylüyorduk. 23 tanesi anneden, 23 tanesi babadan olmak üzere 46 kromozomumuz var. Nedir bu kromozom? Yani düşünün ki evinizi taşıyacaksınız (hücre bölünmesi), ama evde çok eşya (DNA, genetik materyal) var. Taa büyük büyük büyük anneden, büyük büyük büyük babadan kalan eşyalarla dolu. O yüzden bunu parçalara ayırıyoruz. 23 tane kamyon (kromozom) tutuyoruz. Bir tanesi mutfak eşyalarıyla dolu, diğeri oturma odası eşyalarıyla. Bu kamyona benzettiğimiz kromozomlar o kadar büyük ki basit bir mikroskop altında bile görebiliyoruz.
*
Bu kamyonlardan 22si anne ve babada aynı özellikte ve büyüklükte. 23. kamyon ise bizim cinsiyetimizi belirleyen kamyon. Anne hep X kamyonunu gönderirken, baba bazen X, bazen Y kromozomu gönderiyor. Baba X gönderirse çocukta iki tane X kamyonu oluyor ve kız çocuğu dünyaya geliyor. Baba, Y kamyoneti gönderirse çocukta 1 tane X ve 1 tane Y kromozomu oluyor ve erkek çocuk dünyaya geliyor. X kromozomu Y’ye göre çok çok daha büyük. Bu nedenle erkek çocuklarda anneden gelen genetik malzeme daha fazla. Ama anneye yakınlık sadece bununla da kalmıyor.
*
İzlanda’da 2017’de efsane bir bilim insanı olan Kari Stefansson tarafından yapılan bir çalışmada anne, baba ve çocukları karşılaştırılıyor. Üstelik artık sadece kamyon (kromozom) sayısına ve büyüklüğüne bakmıyor. Çünkü teknoloji gelişti, artık kamyonun içindekilere (genlere) de bakıyor sevgili Stefansson. Anne kromozomları gönderirken hep ufak bir genetik hata yapıyor. Mesela anne kendisinde sarı masa örtüsü varken, yeşil masa örtüsü yolluyor çocuğa. Yaklaşık bir hesapla, 18 yaşında bir anne içinde on milyon eşya bulunan kamyon başına 7 farklı eşya koyuyor ama baba çok daha fazla hata yapıyor: 18 yaşındaki bir baba 30 farklı eşya koyuyor kamyon başına. Mesela baba oğluna futbol topu aktaracak, ama yanlışlıkla tenis topu koyuyor kamyona, sonra da salla ya diyor idare etsin çocuk bununla diye anne kadar çok düzeltmiyor. Bu sayı anne olma yaşı artsa da çok değişmezken, baba olma yaşı arttıkça bu farklı eşya (hatalı DNA) gönderme oranı daha da artıyor. 50 yaşında baba olanlarda, kamyon başına farklı eşya sayısı 90’a çıkıyor (Baba iyice sallıyor, hangi topu bulursa gönderiyor herhalde). O yüzden çocuktaki eşyalar (DNA) babadakilere nazaran annedekilere daha çok benziyor. Tabi bu farklılıklar en fazla milyonda 9 civarına denk geldiği için aslında biz o kadar da farkına varmıyoruz durumun. Ama biliyoruz ki annenin çocuğa gönderdiği genetik materyal anneye daha fazla benziyor.
*
Her ne kadar bir çocuk olarak kötü bir huyunuz varsa anneniz bu huyunuzun baba tarafınıza çektiğinden emindir, babanız da anne tarafına çektiğinden emindir. Halbuki, çocuklar olarak milyonda bir de olsa genetik olarak anneye biraz daha yakınız. Her bilimsel bilgiye şüpheyle yaklaşan bilim insanları, bunun da istisnaları olduğunu gösterdiler. Buna da sonraki yazılarda değineceğim.
コメント